ଚତୁର୍ଥ ଅଧ୍ୟାୟ: ଜ୍ଞାନ କର୍ମ ସନ୍ନ୍ୟାସ ଯୋଗ

ଚତୁର୍ଥ ଅଧ୍ୟାୟରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ପ୍ରଦାନ କରୁଥିବା ଜ୍ଞାନର ମୌଳିକ ଉତ୍ପତ୍ତି ବିଷୟରେ ଆଲୋକପାତ କରି ସେହି ଜ୍ଞାନରେ ଅର୍ଜୁନଙ୍କର ଆସ୍ଥାକୁ ଦୃଢ଼ କରୁଛନ୍ତି । ସେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରୁଛନ୍ତି କିପରି ସେ ଏହି ଚିରନ୍ତନ ଜ୍ଞାନକୁ ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଦେବଙ୍କୁ ଶିକ୍ଷା ଦେଇଥିଲେ ଏବଂ ଏହା ଏକ ଧାରାବାହିକ ପ୍ରଥା ଭାବରେ କ୍ରମଶଃ ଧର୍ମପରାୟଣ ରାଜାମାନଙ୍କୁ ହସ୍ତାନ୍ତରିତ ହୋଇଥିଲା । ସେ ବର୍ତ୍ତମାନ ଯୋଗର ଏହି ସର୍ବୋଚ୍ଚ ବିଜ୍ଞାନ ଅର୍ଜୁନଙ୍କୁ ଦେଉଛନ୍ତି, ଯିଏ କି ତାଙ୍କର ପ୍ରିୟ ସଖା ଏବଂ ଭକ୍ତ ଅଟନ୍ତି । ଅର୍ଜୁନ ପଚାରୁଛନ୍ତି, ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ତ ବତ୍ତର୍ମାନ ଅଛନ୍ତି, ତେଣୁ ସେ କିପରି ବହୁ ଯୁଗ ପୂର୍ବେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଦେବତାଙ୍କୁ ଏହି ଜ୍ଞାନ ଦେଇପାରିଲେ? ତାର ପ୍ରତ୍ୟୁତ୍ତରରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ତାଙ୍କର ଦିବ୍ୟ ଅବତାରର ରହସ୍ୟ ଉନ୍ମୋଚନ କରୁଛନ୍ତି । ସେ ସୂଚନା ଦେଉଛନ୍ତି ଯେ, ଯଦିଓ ସେ ଅଜନ୍ମା ଓ ଚିରନ୍ତନ ଅଟନ୍ତି, ତଥାପି ସେ ତାଙ୍କର ଯୋଗମାୟା ଶକ୍ତି ଦ୍ୱାରା, ଧର୍ମରକ୍ଷା ପାଇଁ ପୃଥିବୀରେ ଆବିର୍ଭାବ ହୁଅନ୍ତି । ତାଙ୍କର ଜନ୍ମ ଓ କର୍ମ ଉଭୟ ଦିବ୍ୟ, ଯାହା କଦାପି ସାଂସାରିକ ଅଶୁଦ୍ଧତାରେ ମଳୀନ ହୁଏ ନାହିଁ । ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତି ଏହି ଗୁପ୍ତ ରହସ୍ୟକୁ ଜାଣିନିଅନ୍ତି, ସେ ଦୃଢ଼ ବିଶ୍ୱାସର ସହିତ ଭକ୍ତିରେ ନିମଗ୍ନ ରହନ୍ତି ଏବଂ ଭଗବାନଙ୍କୁ ପ୍ରାପ୍ତ କରି ପୁନର୍ବାର ଏହି ପୃଥିବୀରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି ନାହିଁ ।

ପୁନଶ୍ଚ, ଏହି ଅଧ୍ୟାୟରେ କର୍ମର ସ୍ୱଭାବ ଉପରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଅଛି ଏବଂ କର୍ମର ତିନୋଟି ସ୍ୱରୂପ-କର୍ମ, ଅକର୍ମ ଓ ବିକର୍ମ ଉପରେ ଆଲୋକପାତ କରାଯାଇଛି । କିପରି କର୍ମଯୋଗୀ ମାନେ କର୍ମରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ବ୍ୟସ୍ତ ରହି ଅକର୍ମରେ ସ୍ଥିତ ରହନ୍ତି ଏବଂ କର୍ମ ବନ୍ଧନରେ ଜଡ଼ିତ ହୁଅନ୍ତି ନାହିଁ, ତାହାର ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି । ଏହି ଜ୍ଞାନକୁ ପାଥେୟ କରି, ପୁରାତନ ମୁନି-ଋଷିମାନେ ସଫଳତା ଓ ବିଫଳତା, ସୁଖ ଓ ଦୁଃଖରେ ପ୍ରଭାବିତ ନ ହୋଇ, କର୍ମକୁ କେବଳ ଭଗବାନଙ୍କର ସୁଖ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଅର୍ପଣ କରି ନିଜର କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରନ୍ତି । ଯଜ୍ଞ ଅନେକ ପ୍ରକାରର ଅଟେ, ସେଥି ମଧ୍ୟରୁ କେତେକ ଏଠାରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି । ଯେତେବେଳେ ଯଜ୍ଞ ଉପଯୁକ୍ତ ଭାବରେ ସମର୍ପଣ କରାଯାଏ, ତାହାର ଅବଶିଷ୍ଟାଂଶ ଅମୃତରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଏହି ଅମୃତ ଗ୍ରହଣ କରି କର୍ତ୍ତାଙ୍କର ଅଶୁଦ୍ଧତା ଧୋଇ ହୋଇଯାଏ । ଅତଏବ, ଯଜ୍ଞ ସବୁବେଳେ ଉପଯୁକ୍ତ ମନୋଭାବ ସହିତ ଜ୍ଞାନଯୁକ୍ତ ହୋଇ ସମ୍ପନ୍ନ କରାଯିବା ଉଚିତ । ଜ୍ଞାନ ରୂପୀ ନୌକା ସାହାଯ୍ୟରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ପାପାତ୍ମା ମଧ୍ୟ ସାଂସାରିକ ଦୁଃଖର ସାଗରକୁ ପାର କରିପାରିବ । ଏହି ଜ୍ଞାନ ଜଣେ ବାସ୍ତବିକ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଗୁରୁ, ଯିଏ ଭଗବତ୍ ପ୍ରାପ୍ତି କରିଥିବେ, ତାଙ୍କଠାରୁ ଗ୍ରହଣ କରିବା ଉଚିତ । ଅର୍ଜୁନଙ୍କର ଗୁରୁଭାବରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ତାଙ୍କୁ ଆଦେଶ ଦେଉଛନ୍ତି ଯେ ଜ୍ଞାନରୂପକ ତରବାରୀ ଧାରଣ କରି, ତାଙ୍କ ମନରେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହେଉଥିବା ସମସ୍ତ ସନ୍ଦେହକୁ ଛେଦନ କରନ୍ତୁ ଏବଂ ନିଜର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ପାଳନ କରିବାକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଅନ୍ତୁ ।