ଷଷ୍ଠ ଅଧ୍ୟାୟ: ଧ୍ୟାନ ଯୋଗ

ଏହି ଅଧ୍ୟାୟରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ପଂଚମ ଅଧ୍ୟାୟରେ କରିଥିବା କର୍ମଯୋଗ (ସାଂସାରିକ କର୍ମ କରିବା ସହିତ ଭଗବତ୍ ସାଧନା କରିବା) ଏବଂ କର୍ମସନ୍ୟାସ (ସାଂସାରିକ କର୍ମ ତ୍ୟାଗ କରି ଭଗବତ୍ ସାଧନା କରିବା)ର ତୁଳନାତ୍ମକ ବିଶ୍ଲେଷଣ ଜାରି ରଖିଛନ୍ତି ଏବଂ ପ୍ରଥମ ମାର୍ଗଟିକୁ ପାଳନ କରିବାକୁ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଛନ୍ତି । ଆମେ ଯେତେବେଳେ ଭକ୍ତି ଭାବନାରେ କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟ କରୁ, ତାହା ଆମର ମନକୁ ଶୁଦ୍ଧ କରିବା ସହିତ ଭଗବଦୀୟ ଅନୁଭୂତି ଗଭୀର କରିଥାଏ । ମନ ଯେତେବେଳେ ଶାନ୍ତ ଏବଂ ସ୍ଥିର ହୋଇଯାଏ, ସେତେବେଳେ ‘ଧ୍ୟାନ’ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଉନ୍ନତିର ମୁଖ୍ୟ ସାଧନ ହୋଇଯାଏ । ଧ୍ୟାନ ଦ୍ୱାରା ଯୋଗୀମାନେ ମନକୁ ଜୟ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥାନ୍ତି, କାରଣ ଅପ୍ରଶିକ୍ଷିତ ମନ ଆମର ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ଶତ୍ରୁ ଏବଂ ପ୍ରଶିକ୍ଷିତ ମନ ଆମର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ବନ୍ଧୁ ଅଟେ । ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଅର୍ଜୁନଙ୍କୁ ସତର୍କ କରି ଦେଇଛନ୍ତି ଯେ, ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ମାର୍ଗରେ କଠୋର ତପସ୍ୟା ଦ୍ୱାରା ସଫଳତା ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ ନାହିଁ । ସେଥିପାଇଁ ସାଧକ ନିଜର ଖାଦ୍ୟ-ପେୟ, କର୍ମ, ବିଶ୍ରାମ ଏବଂ ନିଦ୍ରା ଆଦିରେ ସଂଯମ ଆଚରଣ କରିବା ସହିତ ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷା କରିବା ନିତାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ । ତାପରେ ସେ ମନକୁ ଭଗବାନଙ୍କ ସହିତ ସଂଯୁକ୍ତ କରିବାର ସାଧନା ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କରିଛନ୍ତି । ବାୟୁ ପ୍ରବାହ ମୁକ୍ତ ସ୍ଥାନରେ ଦୀପଶିଖା ସ୍ଥିର ରହିବା ପରି, ସାଧକର ମନ ଧ୍ୟାନରେ ଏକାଗ୍ର ରହିବା ଆବଶ୍ୟକ । ବାସ୍ତବରେ ମନକୁ ସଂଯତ କରିବା ଅତ୍ୟନ୍ତ କଷ୍ଟକର, କିନ୍ତୁ ଅଭ୍ୟାସ ଓ ବୈରାଗ୍ୟ ଦ୍ୱାରା ଏହାକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଇ ପାରିବ । ତେଣୁ ମନ ଯେଉଁ ଦିଗକୁ ଯାଉଛି, ପୁନଶ୍ଚ ତାକୁ ସେଠାରୁ ଫେରାଇ ଆଣି ଭଗବାନଙ୍କଠାରେ କେନ୍ଦ୍ରିତ କରିବା ଉଚିତ । ମନ ଯେତେବେଳେ ଶୁଦ୍ଧ ହୋଇ ପରାତ୍ପର ତତ୍ତ୍ୱରେ ସ୍ଥିତ ହୋଇଯାଏ, ସେହି ଆନନ୍ଦମୟ ସ୍ଥିତିକୁ ‘ସମାଧି’ କୁହାଯାଏ । ଏଥିରେ ବ୍ୟକ୍ତି ଅସୀମିତ ଦିବ୍ୟ ଆନନ୍ଦ ଅନୁଭବ କରିଥାଏ ।

ତାପରେ ଅର୍ଜୁନ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ପଚାରୁଛନ୍ତି, ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତି ଏହି ପଥରେ ଅଗ୍ରସର ହୁଏ କିନ୍ତୁ ଅସ୍ଥିର ମନ ଯୋଗୁଁ ଲକ୍ଷ୍ୟ ସ୍ଥଳରେ ପହଞ୍ôଚପାରେ ନାହିଁ, ତାର ପରିଣାମ କ’ଣ ହୁଏ? ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଆଶ୍ୱାସନା ଦେଉଛନ୍ତି ଯେ ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତି ଭଗବତ୍ ପ୍ରାପ୍ତି ନିମନ୍ତେ ପ୍ରୟାସ କରିଥାଏ, ସେ କେବେ ବି ଅସତ୍‌ର କବଳିତ ହୁଏ ନାହିଁ । ଭଗବାନ ଆମ ପୂର୍ବ ଜନ୍ମର ସମସ୍ତ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ପ୍ରୟାସର ହିସାବ ରଖିଥାଆନ୍ତି ଏବଂ ସେହିି ଜ୍ଞାନକୁ ପର ଜନ୍ମରେ ପୁନର୍ଜାଗୃତ କରିଦିଅନ୍ତି, ଯଦ୍ୱାରା ଜଣେ ତାର ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଯାତ୍ରା ଯେଉଁଠାରେ ସମାପ୍ତ କରିଥାଏ, ସେହିଠାରୁ ପୁନର୍ବାର ଆରମ୍ଭ କରିପାରିବ । ଅଧ୍ୟାୟର ପରିସମାପ୍ତି ଏହି ଘୋଷଣା ସହିତ କରାଯାଇଛି ଯେ ତପସ୍ୱୀ, ଜ୍ଞାନୀ ଏବଂ କର୍ମୀଙ୍କଠାରୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଯୋଗୀମାନେ ଅଟନ୍ତି, ଯେଉଁମାନେ ଆତ୍ମିକ ସ୍ତରରେ ଭଗବାନଙ୍କ ସହିତ ମିଳିତ ହେବାର ପ୍ରୟାସ କରିଥାଆନ୍ତି । ଯୋଗୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବି ସେହି ଯୋଗୀ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ଅଟନ୍ତି, ଯିଏ ନିଜକୁ ଭକ୍ତିରେ (ଭଗବାନଙ୍କ ପ୍ରେମମୟ ସେବାରେ) ନିୟୋଜିତ କରିଥାଆନ୍ତି ।