ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶ ଅଧ୍ୟାୟ: ଗୁଣତ୍ରୟ ବିଭାଗ ଯୋଗ

ପୂର୍ବ ଅଧ୍ୟାୟରେ ଆତ୍ମା ଏବଂ ଭୌତିକ ଶରୀର ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ପ୍ରଭେଦର ବିସ୍ତୃତ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ଅଧ୍ୟାୟରେ, ମାୟିକ ଶକ୍ତିର  ଗୁଣ ବିଷୟରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି, ଯାହା ଶରୀର ଏବଂ ତାହାର ଉପାଦାନର ସ୍ରୋତ ଅଟେ, ତଥା ଉଭୟ ମନ ଓ ପଦାର୍ଥର ଉଦ୍‌ଗମ ସ୍ଥଳ ଅଟେ । ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ବର୍ଣ୍ଣନା କରୁଛନ୍ତି ଯେ ମାୟିକ ଶକ୍ତି ତିନିଗୁଣ ବିଶିଷ୍ଟ ଅଟେ- ସତ୍ତ୍ୱ, ରଜୋ ଓ ତମୋ । ମାୟିକ ଶକ୍ତିରେ ଗଠିତ ଶରୀର, ମନ ଏବଂ ବୁଦ୍ଧି ଏହି ତିନିଗୁଣ ଧାରଣ କରନ୍ତି । ଏହି ତିନିଗୁଣର ମିଶ୍ରଣ, ଆମ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱର ରୂପରେଖ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରେ । ଶାନ୍ତି, କଲ୍ୟାଣ, ସଦ୍‌ଗୁଣ ଏବଂ ପ୍ରସନ୍ନତା ଇତ୍ୟାଦି ସତ୍ତ୍ୱଗୁଣର ବିଶେଷତ୍ୱ ଅଟେ । ରଜୋ ଗୁଣ ସାଂସାରିକ ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ଅସଂଖ୍ୟ କାମନା ଏବଂ ଅତୃପ୍ତ ଅଭିଳାଷ ଉତ୍ପନ୍ନ କରେ । ଭ୍ରମ, ଆଳସ୍ୟ, ନିଶାସକ୍ତି ଏବଂ ନିଦ୍ରା ତମୋଗୁଣର ପ୍ରଭାବ ଅଟେ । ଜ୍ଞାନ ପ୍ରାପ୍ତି ନ କରିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ, ମାୟିକ ପ୍ରକୃତିର ଏହି ତିନୋଟି ବଳବାନ ଶକ୍ତି ସହିତ ଜୀବକୁ ଉପଯୋଜନ କରିବାକୁ ପଡିଥାଏ । ଏହି ତ୍ରିଗୁଣକୁ ଅତିକ୍ରମ କରିବା ପରେ ହିଁ ଜୀବକୁ ମୁକ୍ତି ମିଳିଥାଏ ।

ତ୍ରିଗୁଣର ବନ୍ଧନ ଛିନ୍ନ କରିବାର ଏକ ସରଳ ସମାଧାନ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଏଠାରେ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି । ଭଗବାନ ତ୍ରିଗୁଣାତୀତ ଅଟନ୍ତି, ତେଣୁ ଆମେ ଯଦି ମନକୁ ତାଙ୍କ ସହିତ ସଂଯୁକ୍ତ କରିଦେବା, ତେବେ ମନର ଉତ୍‌ଥାନ ଦିବ୍ୟ ସ୍ତରକୁ ହୋଇଯିବ । ଏହାପରେ ଅର୍ଜୁନ ତିନିଗୁଣର ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱରେ ଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ସ୍ୱଭାବ ବିଷୟରେ ପ୍ରଶ୍ନ କରିଛନ୍ତି । ଉତ୍ତର ଦେବାକୁ ଯାଇ, ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ବ୍ୟବସ୍ଥିତ ଭାବରେ ସେହି ମୁକ୍ତ ଆତ୍ମାଙ୍କର ଚରିତ୍ର ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ସେ ବୁଝାଉଛନ୍ତି ଯେ ଜ୍ଞାନୋଦ୍ଦୀପ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ସମଭାବାପନ୍ନ ରହନ୍ତି; ସଂସାରରେ ମାୟିକ ଗୁଣମାନଙ୍କର ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ବ୍ୟକ୍ତି, ବସ୍ତୁ ଓ ପରିସ୍ଥିତିକୁ ଯେପରି ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ, ସେଥିରେ ସେମାନେ ବିଚଳିତ ହୁଅନ୍ତି ନାହିଁ । ସବୁକିଛିକୁ ସେମାନେ ଭଗବାନଙ୍କ ଶକ୍ତିର ପରିପ୍ରକାଶ ରୂପରେ ଦେଖନ୍ତି, ଯାହା ଅନ୍ତତଃ ଭଗବାନଙ୍କ ହାତରେ ହିଁ ଥାଏ । ଏଣୁ ସାଂସାରିକ ପରିସ୍ଥିତି ସବୁ ତାଙ୍କୁ ଉତ୍‌ଫୁଲ୍ଲିତ କିମ୍ବା ମର୍ମାହତ କରେ ନାହିଁ ଏବଂ ଅସ୍ଥିର ନ ହୋଇ ସେମାନେ ନିଜ ଆତ୍ମାରେ ସ୍ଥିତ ରହନ୍ତି । ଅଧ୍ୟାୟର ଶେଷରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ପୁନର୍ବାର ଆମକୁ ଭକ୍ତିର ଶକ୍ତି ଏବଂ ତ୍ରିଗୁଣକୁ ଅତିକ୍ରମ କରାଇବାର ତାହାର କ୍ଷମତା ବିଷୟରେ କରିଛନ୍ତି ।