ଏକାଦଶ ଅଧ୍ୟାୟ: ବିଶ୍ୱରୂପ ଦର୍ଶନ ଯୋଗ

ପୂର୍ବବର୍ତ୍ତୀ ଅଧ୍ୟାୟରେ, ଅର୍ଜୁନଙ୍କର ଭକ୍ତି ଭାବ ବଢ଼ାଇବା ପାଇଁ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ତାଙ୍କର ଅନେକ ଦିବ୍ୟଗୁଣ ବା ବିଭୂତି ବର୍ଣ୍ଣନା କଲେ । ଶେଷରେ ସେ ସମସ୍ତ ସୁନ୍ଦର, ବିଶେଷ ଗୁଣଯୁକ୍ତ ଓ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ବସ୍ତୁ ତାଙ୍କ ଜ୍ୟୋତିର ଏକ ପ୍ରକାଶ ମାତ୍ର କହି ତାଙ୍କ ବିଶ୍ୱରୂପର ଆଭାସ ଦେଉଛନ୍ତି । ଅର୍ଜୁନ ଏହି ଅଧ୍ୟାୟରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କର ବିଶ୍ୱରୂପ, ଯେଉଁ ରୂପରେ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱ ସମାହିତ ହୋଇଛି, ତାହା ଦେଖିବାକୁ ଚାହୁଁଛନ୍ତି । ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କର ଦିବ୍ୟ ଦୃଷ୍ଟି ପ୍ରାପ୍ତ କରି ଅର୍ଜୁନ ସମଗ୍ର ସୃଷ୍ଟିକୁ ଭଗବାନଙ୍କ ଶରୀରରେ ସମାହିତ ହୋଇଥିବା ଦେଖୁଛନ୍ତି । ଭଗବାନଙ୍କର ଏହି ଅଦ୍ଭୁତ ଓ ଅସୀମିତ ସ୍ୱରୂପରେ ଅଗଣିତ ମୁଖ, ଚକ୍ଷୁ, ହସ୍ତ ଓ ଉଦର ସବୁ  ଅର୍ଜୁନଙ୍କର ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହେଉଛି । ସେ ରୂପର ଆରମ୍ଭ ବା ଶେଷ ନାହିଁ, ତାହା ସମସ୍ତ ଦିଗରେ ଅନନ୍ତ ଭାବେ ପ୍ରସାରିତ ହୋଇଅଛି । ସେ ରୂପର ତେଜ ଆକାଶର ଏକ ହଜାର ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ତେଜ ଠାରୁ ଅଧିକ । ସେହି ଦୃଶ୍ୟର ଅବଲୋକନ କରି ଅର୍ଜୁନଙ୍କର ରୋମମୂଳ ଟାଙ୍କୁରିି ଉଠୁଛି । ସେ ଦେଖୁଛନ୍ତି, ତ୍ରିଭୁବନ ଭଗବାନଙ୍କ ନିୟମର ଭୟରେ କମ୍ପିତ ହେଉଛନ୍ତି । ସେ ଦେଖୁଛନ୍ତି, ସ୍ୱର୍ଗର ଦେବତା ଗଣ ତାଙ୍କଠାରେ ଆଶ୍ରୟ ନେଇଛନ୍ତି ଏବଂ ପ୍ରଖ୍ୟାତ ସନ୍ଥଗଣ ତାଙ୍କର ସ୍ତୁତିଗାନ କରୁଛନ୍ତି । ସେ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରୁଛନ୍ତି, ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କର ସମସ୍ତ ପୁତ୍ର ଏବଂ ତାଙ୍କର ସହଯୋଗୀ ରାଜାଗଣ ଭଗବାନଙ୍କ ଭୟଙ୍କର ମୁଖ ଗହ୍ୱରରେ ଲୀନ ହେବାକୁ କ୍ଷୀପ୍ର ଗତିରେ ଆକର୍ଷିତ ହେଉଛନ୍ତି, ଯେମିତି ପତଙ୍ଗଟିଏ ଅଗ୍ନିରେ ଦଗ୍‌ଧ ହେବାକୁ ଧାଇଁଥାଏ । ସେହି ବିଶ୍ୱରୂପକୁ ଦେଖି ଅର୍ଜୁନ କହୁଛନ୍ତି ଯେ ତାଙ୍କର ହୃଦୟ କମ୍ପିତ ହେଉଛି ଓ ସେ ନିଜର ମାନସିକ ଭାରସାମ୍ୟ ହରାଇ ବସୁଛନ୍ତି । ଭୟଭୀତ ହୋଇ ସେ ପଚାରୁଛନ୍ତି, ଏହି ଭୟଙ୍କର ସ୍ୱରୂପ ବିଶିଷ୍ଟ ଭଗବାନ କିଏ, ଯାହାର କି ତାଙ୍କର ଗୁରୁ ଓ ସଖା ରୂପୀ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ସହିତ କୌଣସି ସାଦୃଶ୍ୟ ନାହିଁ । ଉତ୍ତର ଦେବାକୁ ଯାଇ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ କହୁଛନ୍ତି ଯେ କାଳ ସ୍ୱରୂପରେ ସେ ତ୍ରିଲୋକର ବିନାଶକର୍ତ୍ତା ଅଟନ୍ତି । ସେ ଘୋଷଣା କରୁଛନ୍ତି ଯେ ସମସ୍ତ କୌରବ ଯୋଦ୍ଧାଗଣ ତାଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ନିହତ ହୋଇ ସାରିଛନ୍ତି । ତେଣୁ ବିଜୟ ସୁନିଶ୍ଚିତ ଜାଣି, ଅର୍ଜୁନ ଯୁଦ୍ଧ କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେବା ଉଚିତ ।

ପ୍ରତ୍ୟୁତ୍ତରରେ ଅର୍ଜୁନ ଅନନ୍ତ ଐଶ୍ୱର୍ଯ୍ୟ ଏବଂ ଶକ୍ତିଯୁକ୍ତ ଭଗବାନଙ୍କର ପ୍ରଶଂସା କରିଛନ୍ତି ଏବଂ ବାରମ୍ବାର ତାଙ୍କର ସ୍ତୁତିଗାନ କରିଛନ୍ତି । ତାଙ୍କର ଦୀର୍ଘଦିନର ବନ୍ଧୁତ୍ୱରେ ସେ ଭଗବାନଙ୍କୁ ଜଣେ ସାଧାରଣ ମନୁଷ୍ୟ ଭାବି ଯଦି କେବେ ତାଙ୍କୁ ଅପମାନିତ କରିଥିବେ, ସେଥିପାଇଁ ସେ କ୍ଷମା ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଛନ୍ତି । ସେ ତାଙ୍କର କୃପାଭିକ୍ଷା କରି, ଭଗବାନଙ୍କର ମନମୋହନ ରୂପ ଦେଖିବାକୁ ଅନୁରୋଧ କରୁଛନ୍ତି ।

ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ତାଙ୍କର ଇଚ୍ଛା ପୂରଣ କରି ପ୍ରଥମେ ଚତୁର୍ଭୁଜ ରୂପ ଧାରଣ କରିଛନ୍ତି ଏବଂ ତା’ପରେ ନିଜର ସହଜ ପ୍ରେମମୟ ଦ୍ୱିଭୁଜ ରୂପରେ ପ୍ରକଟିତ ହେଉଛନ୍ତି । ସେ ଅର୍ଜୁନଙ୍କୁ ଜଣାଇ ଦେଉଛନ୍ତି ଯେ ଯେଉଁ ରୂପର ସେ ଦର୍ଶନ କରୁଛନ୍ତି, ତାହା ଦେଖିବା କେତେ କଠିନ ଅଟେ । ତାଙ୍କ ସ୍ୱରୂପର ଦର୍ଶନ, ବେଦ ଅଧ୍ୟୟନ, ତପସ୍ୟା, ଦାନ ବା ଯଜ୍ଞ ଇତ୍ୟାଦି କରିବା ଦ୍ୱାରା କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ । କେବଳ ବିଶୁଦ୍ଧ ଭକ୍ତି ଦ୍ୱାରା ସେ ଅର୍ଜୁନଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ଯେପରି ଦଣ୍ଡାୟମାନ, ସେହି ସ୍ୱରୂପରେ ତାଙ୍କୁ ଜାଣିହେବ ଏବଂ ତାଙ୍କ ସହିତ ଏକତ୍ୱ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇପାରିବ ।